Tôi ra đời giữa hai cuộc chiến, giữa một “
trăm năm đô hộ giặc Tây và hai mươi năm nội chiến từng ngày”. Sau đó, tôi được
đi du học và tôi đã sống “vô tư lự” bên trời Âu sung túc trong khi khói lửa vẫn
ngập trời nơi quê nhà.
Giờ đây, bom đạn đã ngừng tiếng
nhưng một lần nữa, gia đình tôi đã phải cuốn gói rời bỏ quê hương và mấy triệu
người Việt Nam bỗng nhiên phải sống tản mác trên toàn thế giới như những cây bị
bật rễ, ở những chốn dung thân như Mỹ, Gia Nã Đại, Pháp, Úc…
Phần mất mát vần còn đó, nguyên
vẹn, ít ra đối với bố mẹ chúng tôi và chúng tôi, thế hệ đầu của những người di
dân. Một thế hệ “nửa người, nửa ngợm, nửa
đười ươi”, lơ lửng giữa không gian quê hương, chơi vơi giữa thời gian thế
hệ, lạc lõng trong tâm tư văn hoá.
Một thế hệ “bánh mì kẹp !
Những người di dân này, ngày
hôm nay mang sổ thông hành Mỹ, Pháp, Úc… nhưng vẫn chỉ là Mỹ (Pháp, Úc…) giấy,
phần đông tiếng Mỹ (Pháp, Úc…) vẫn còn baxí, ba tú, miệng vẫn hôi mùi nước mắm
chứ không hôi hamburger hay camembert, vẫn không có bạn bè Mỹ (Pháp, Úc…) mà
chỉ sống quanh quẩn với nhau, tụ tập nơi những thương xá, chợ búa Á Đông, hay
rủ nhau “party”, ăn uống, karaoke với nhau.
Những người Mỹ (Pháp, Úc…) gốc
Việt này đã đi tìm một nơi nương tựa để sống “tạm bợ” nơi xứ người mà trong
thâm tâm còn cố tưởng tượng như mình đang sống ở quê nhà, và lúc nào có dịp, có
phương tiện là lại vù về Việt Nam, một số để “hưởng thụ”, nhưng phần lớn vẫn vì
nhớ nhà.
Tôi không nhớ ai đã có nói:
“Ma
patrie, c’est là où je suis heureux” (Quê
hương tôi là nơi chốn nào tôi sống hạnh phúc)
Tôi muốn tin ông lắm, tôi cũng muốn tự an ủi mình lắm, nhưng tiếng gọi
của cội nguồn réo rắt lắm, ông ơi. Tôi cứ ngỡ quê hương là nơi chôn nhau, cắt
rốn, là nguồn, là cội, là gốc, là rễ cơ mà ?
Ở hải ngoại, đương-nhiên chúng tôi
được tự do, phần đông được ăn sung, mặc sướng, đủ tiền mua nhà, chăm lo cho con
cái ăn học, đi shopping hay du ngoạn đây đó… Đời sống này, nhiều đồng bào ta
nơi quê nhà khó mong mỏi có được, và tôi thừa hiểu chúng tôi « hạnh phúc » hơn
rất nhiều người lắm. Tôi không dám than thân, trách phận hay phân bì với ai cả,
chẳng qua nơi đây, tôi chỉ nói lên tâm sự u uẩn những người tha hương chúng tôi
mà thôi.
Nhất là trong trường hợp tôi, hiện đang mang hai quốc tịch : Pháp và
Mỹ, sống bên Mỹ nhưng tim vẫn còn « vọng Nam », tâm vẫn còn hướng về Pháp, đôi
khi vẫn nhớ về khung trời Bỉ Quốc. Những nơi tôi đã sống, làm sao tôi có thể
xóa quên được ?
Kẹp giữa hai quê hương
Quê hương như người mẹ đã bụng
đau, dạ chửa cho tôi ra đời, nuôi-nấng, dậy dỗ tôi nên người, và quê hương thứ
hai, thứ ba là những bà mẹ đã mở rộng vòng tay, đón nhận tôi khi tôi không còn
chỗ đứng dưới ánh mặt trời.
Ơn nghĩa này, chúng tôi không
quên (từ ngày sang Mỹ, năm 1975, bố mẹ tôi năm nào cũng gửi chút quà giáng-sinh
cho gia-đình ông sĩ-quan Mỹ đã giúp nhà tôi sang Mỹ, và sau khi bố tôi mất, mẹ
tôi vẫn tiếp tục gửi, mặc dù người ân nhân này đã mấy lần đề nghị nên thôi gửi
quà).
Tôi cảm quí những bà « mẹ nuôi
» lắm, tôi lại càng xót-thương Mẹ Việt Nam, quê hương đau khổ. Ôi, quê hương
tôi đâu ? Mỹ, Pháp, Úc… ? Hay vẫn là Việt Nam muôn thuở ?
Kẹp giữa hai nền Văn hoá
Ngày hôm nay, tôi đã lục tuần
nhưng tôi đã chỉ được sống ở quê nhà có mười tám năm. (Tôi đã mất mát quá nhiều
rồi.)
Bao nhiêu năm tháng sống bên
Pháp, bên Bỉ, đã rèn đúc tôi với một lối suy luận, một cách ăn nói, một cách cư
xử xã giao, một nền văn hoá mà tôi hãnh diện mang bên cạnh văn hoá của mình,
Qua bao năm tháng đó, tiếng Pháp đã dần dà trở thành tiếng tôi thông dụng nhất,
ngay cả để diễn tả những tâm trạng sâu thẳm nhất của mình.
Tuy nhiên, bao nhiêu năm tháng đó chỉ có thể thấm vào cái vỏ bên ngoài,
chỉ có thể thay đổi hình-dạng và cử-chỉ của tôi, chỉ có thể tạo nơi tôi những
sở thích ăn mặc, đi đứng, nói chuyện, chỉ có thể tạc lên cái “Tôi” bên ngoài.
Tất cả những năm tháng đó không hề thay đổi nước da hay sắc tóc tôi
(tóc tôi chỉ có thể bạc trắng với thời-gian), không hề lay chuyển âm điệu tiếng
mẹ đẻ của tôi, không hề làm suy sút kho tàng văn hoá tổ tiên tôi hay nền giáo dục
bố mẹ tôi.
Nước Pháp đã ban thêm cho tôi một
nền văn hoá, nhưng không hề thay thế nền văn hoá của tôi.
Nhưng có lẽ đó cũng là nỗi khổ tâm của tôi, nỗi khổ tâm của những người
di dân trong thế hệ đầu ? Cây cối làm sao sống thiếu gốc rễ ? Con người ta làm
sao sống thiếu cội nguồn? Làm sao tôi có thể vui sướng bên ngoài khi bên trong
trống vắng?
Tôi có thể thích pot au feu hay bouillabaisse nhưng bao giờ tôi cũng
vẫn thèm một tô phở đặc biệt, tái nạm, gầu, gân, sách, sụn.
Tôi có thể mê một chai Saint Emilion hay một chai Volnay nhưng tôi vẫn
nhớ hương vị mấy chai la ve “33” của “Brasseries et Glacières d’Indochine”
(BGI).
Tôi có thể viết tiếng Pháp giỏi hơn người Pháp trung
bình, nhưng tim tôi bao giờ cũng rung động khi tôi được đánh dấu hỏi, dấu ngã.
Tôi có thể thích xem phim “action” Mỹ hay nghe
Claude Barzotti hát nhưng tôi vẫn thích xem phim bộ… Đại-Hàn (Việt-Nam tôi làm
gì có phim hay ?), nhưng tôi vẫn thấy thấm thía hơn khi tôi nghe nhạc Việt, tôi
vẫn truyền cảm hơn khi hát tiếng Việt.
Tôi có thể ngoảnh lại nhìn một cô đầm tóc vàng, mắt xanh nhưng tôi chỉ
có thể hạnh phúc với người đàn bà gọi tôi bằng “Mình ơi !”.
Chỉ vì đó là văn hoá dân tộc nằm trong máu, trong xương tủy tôi, vì đó
là giáo dục bố mẹ, ông bà tôi đã truyền lại cho tôi, vì đó là vết tích của mấy
ngàn năm lịch sử.
Chỉ vì tôi là người Việt Nam.
Kẹp giữa hai thế hệ
Bố mẹ chúng chúng tôi và chúng
tôi cùng một làn sóng di cư (cho dù trong số chúng tôi có những người đã đi
trước) nhưng hai điều khổ tâm cũng có điều khác biệt.
Quả thật vậy, chúng tôi vẫn
cùng một nền văn hoá với bố mẹ, cùng một nền giáo dục do cha ông truyền lại. Bố
mẹ chúng tôi vẫn được sống với chúng tôi như lúc còn ở Việt Nam, với nền tảng
Phật-Lão-Khổng, cùng một nhân sinh quan, cùng một đạo làm người. Chúng tôi vẫn
nói tiếng Việt với bố mẹ, tiếp tục yêu thương, kính nể bố mẹ, để tiếp tục lưu
truyền phong tục, tập quán.
Trong khi chúng tôi giờ bắt buộc
phải chấp nhận văn hoá con cháu chúng tôi như một văn hoá ít nhiều là ngoại Việt. Vì sự lưu truyền đó sẽ gián đoạn từ đây. Con cái chúng
tôi đã bắt đầu nói một thứ tiếng khác và những điều chúng tôi cố gắng răn dậy
con cái khó lọt qua được màng lưới thế giới bên ngoài.
Tôi đã được chứng kiến một cảnh
tượng mà tôi không bao giờ quên được! : “ Hôm đó, một người bạn có tổ chức một
buổi tiệc họp mặt với hơn sáu mươi bạn hữu để ăn uống, hát hò, nhẩy đầm. Về khuya, chúng tôi tạm ngưng chương trình để ăn một bát
cháo gà cho ấm bụng và lấy sức chơi tiếp.
Lúc đó, đứa con trai chủ nhà từ trên lầu đi
xuống với mấy đứa bạn, bật máy truyền hình lên và nằm xem, ngay giữa sàn nhẩy.
Chúng tôi đã bị “chiếm đất” và đợi một lúc, không thấy tình hình biến chuyển,
quan khách lần lượt xin kiếu từ. “
Tôi á khẩu. Làm sao tôi có thể
tưởng tượng được cảnh này, với nền giáo dục của tôi ? Hôm đó, tôi đã chợt hiểu
nền “độc tài” của con trẻ trong cái “ quốc gia tự do nhất thế giới” này ! Nhưng
điều tôi phân vân nhất là trong tình trạng đó, hai vị chủ nhà, nghĩa là bố mẹ
cậu trai trẻ đó, không hề lên tiếng can thiệp, hầu như làm ngơ, không nhìn thấy
điều gì cả !?
Trong khi tôi, đầu đã bạc phơ
mà mỗi lần sang thăm nhà, Mẹ bảo tôi cạo râu hay đi cắt tóc là tôi vui vẻ làm
ngay, chỉ để vâng lời Mẹ, để cho Mẹ vui. Ngược lại, bên Mỹ này, con gái mới
mười lăm tuổi đã đánh mắt, thoa son đi học, bố mẹ nói gì được khi trong trường,
bạn bè chung quanh đều như vậy, vả lại có thầy bà nào cấm cản đâu ? Bên này,
con cháu đi xâm mình (tattoo) hay đục vòng sắt vào môi, vào mắt (piercing) thì
bố mẹ nào, ông bà nào ngăn cản được ?
Nhà chúng tôi lúc trước không
giầu có gì nên không bao giờ dám phí phạm bất cứ gì, ăn cơm phải vét sạch từng
hạt, trong khi con trẻ bên này lấy cho đầy đĩa nhưng không ngần ngại đổ tuốt
nửa đĩa thức ăn khi chúng cảm thấy no.
Tôi đã tận mắt thấy những bố mẹ
phải khóc tức tưởi khi bị lũ con xúm vào “mắng”. Ngày nay, bố mẹ nào dám đánh con mà không sợ chúng nó gọi “911”?
“Trời làm một trận lăng nhăng, ông hoá ra thằng, thằng
hoá ra ông”.
Ngày nay,
thế giới đảo lộn và chúng tôi đi lộn đầu, để con cái trèo đầu, trèo cổ thôi.
Lúc trước còn ở bên Pháp, tôi
vẫn cố gắng mỗi năm lấy máy bay sang thăm bố mẹ, và giờ đây sống bên Mỹ, tôi
vẫn đi thăm Mẹ (vì không cùng tiểu bang) và ngoài ra, còn phải đi Pháp thăm
con.
Hoá ra, chúng tôi ở trên thì lo
cho bố mẹ, ở dưới thì lo cho con cái (ở bất cứ tuổi nào); ở trên thì bị bố mẹ
mắng, ở dưới thì bị con trách !?!
Xung đột cả thế hệ lẫn văn hoá
Nói như vậy không phải để trách
mắng con cái.
Đâu
phải do lỗi chúng nó nếu chúng nó không nói được tiếng mẹ đẻ ?
Đâu
phải do lỗi chúng nó nếu chúng nó sinh sống tại hải ngoại?
Đâu
phải do lỗi chúng nó nếu chúng nó hoà mình với môi trường bên ngoài nhiều hơn
là với môi trường gia đình
(nhất là trong cái tuổi thành-niên này)?
Tôi đã có nghe những đứa trẻ
nói với bố mẹ:
“Bố
mẹ đừng trông mong chúng con trở thành người Việt !
Văn
hoá của bố mẹ không phải là văn hoá của chúng con.
Chúng con là người Mỹ !”
Phũ phàng
thay, đau lòng thay, nhưng chúng nó làm sao hiểu được văn hoá chúng ta khi
chúng nó sống trong một thế giới mà nền tảng là “tự do” và “đồng đô la”? Làm sao chúng nó có thể nghe lời bố mẹ trong khi sự thật bên ngoài
hầu như khác hẳn !
Có lẽ chính chúng nó có lý !?.
Bổn phận cha mẹ là giúp con cái
thành công cuộc đời chúng nó chứ không phải cuộc đời cha mẹ, giúp chúng nó
thành công ngoài đời, trong môi trường chúng nó đang sống chứ không phải môi trường
bố mẹ chúng đã sống.
Sống
ở đâu mà không theo văn hoá nơi đó thì chỉ có thất bại, mà đâu có cha mẹ nào
muốn con mình thất bại khi ra đời, cho nên đành ngậm cay, nuốt đắng mà thôi.
Đây không phải chỉ là vấn đề
xung đột thế hệ (thời điểm nào chả có vấn đề này, cho dù không “gây cấn” như
vậy), mà còn rắc rối thêm vấn đề xung đột văn hoá nữa.
Làm sao bố mẹ và con cái có thể
hiểu nhau và chấp nhận nhau khi đôi bên không cùng một nền tảng, cùng những đặc
quan, cùng một nhân sinh quan !
Nỗi buồn u uẩn
Dĩ nhiên tôi không dám vơ đũa cả
nắm, cũng không dám nói là gia đình Việt Nam nào bên hải ngoại cũng như
trên, nhưng có lẽ phần đông là như thế (?)
Nói lên vài điểm cho dễ hiểu,
nhưng vấn đề không giản dị như vậy và tôi không có khả năng phân tích nhiều
hơn.
Dù sao đi nữa, đây cũng chỉ là
nỗi buồn u uẩn, ám ảnh tôi từ bao lâu nay, trong mối liên hệ với tâm hồn, với
văn hoá, với gốc rễ của mình.
Tôi không tức giận, không chua
chát. Tôi chỉ cảm thấy buồn, tôi không luyến tiếc quá khứ, chỉ là tôi cảm thấy
buồn.
Vướng mắc giữa hai quê hương,
giữa hai nền văn hoá, giữa hai thế hệ, chúng tôi là một thế hệ "bánh mì
kẹp” (đôi khi còn là “bánh bao” nữa). Ngoảnh nhìn lại chỉ còn kỷ niệm, nhìn về
đàng trước thì tương lai đã bít kín.
Nhưng thôi, đã biết là mình
vướng mắc, là mình “chấp ngã” (như lời Phật dậy) thì chỉ còn có nước “phá chấp”,
nghĩa là “buông”, là chấp nhận.
Vả lại, cha mẹ chúng tôi không
có vấn đề này, con cháu chúng tôi không có vấn đề này, chỉ có chúng tôi mới có
vấn đề này. Ngày nào cái thế hệ chúng tôi đi hết rồi thì vấn đề này sẽ không
còn ai bàn đến nữa.
Chúng tôi chỉ là một giai đoạn chuyển
tiếp, một thế hệ bị mất mát, bị hy sinh để dân tộc di dân chúng tôi có thể lật
qua một trang sử mới.
Để đời sau, con cháu chúng tôi
có hy vọng thành công trên đất người, đi tiếp con đường mà chúng tôi đã không
đi hết !
Được như vậy, chúng tôi cũng sẽ
mãn nguyện lắm rồi !?.
Xin
cảm ơn Trời Phật,
Xin
cảm ơn phúc đức ông bà !
(Yên Ha)